Uyarı: Bu blog yazısı metodolojik bir rehber olarak değil, bir Avrupa Etnolojisi/Kültürel Antropoloji öğrencisinin MAXQDA ile çalışılmış bir projesi olarak görülmelidir.
Lisans/yüksek lisans teziniz mi yaklaşıyor ya da araştırma projenizi verimli bir şekilde organize etmenin bir yolunu mu arıyorsunuz, tezinizi MAXQDA ile nasıl yazacağınızı bilmiyor musunuz? İster lisans/yüksek lisans ister doktora tezi olsun, isterse de bilimsel bir makale yazıyor olun, MAXQDA ile bilimsel bir projenin üstesinden gelmenin temel adımları oldukça benzerdir:
1. Tezinizi Yazmak için İlk Adım: Verilerinizi toplayın ve içe aktarın
2. Tez Verilerinizi Nasıl Keşfedersiniz?
3. Teziniz için Araştırma Sorularınızı Nasıl Hazırlarsınız?
4. Tez Verilerini Nasıl Analiz Edersiniz?
5. Teziniz için İçgörü Toplama
6. MAXQDA ile Tez Yazımının Sonuçlandırılması
"Avrupa Etnolojisi/Kültürel Antropoloji alanındaki lisans tezim için materyallerim üzerinde çalışmak, analitik kategoriler oluşturmak, araştırma soruları geliştirmek ve içgörülerimi rapora aktarmak için MAXQDA’i kullandım. Ancak araştırma yöntemleri ve bireysel stiller büyük farklılıklar göstermekte. Elbette tezinizi MAXQDA kullanarak yazmanın birden fazla yolu vardır. Bu yazıda, MAXQDA ile bir tez yazmanın altı adımından bahsederek size kabaca kendi araştırmam üzerinden yol göstereceğim, ancak MAXQDA ile nelerin mümkün olduğunu göstermek ve projeniz için ilginç olabilecek seçenekler önermek için küçük uygulamalar da yapacağım. Eğer tezinizi MAXQDA ile nasıl yazacağınızı merak ediyorsanız, bu altı adım kesinlikle kendi yolunuzu bulmanıza yardımcı olacaktır."
1. Adım: Verilerinizi Toplayın ve İçe Aktarın
İlgilendiğim konuyu belirledikten sonra verileri toplanma aşamasına geçtim. Medya ve özellikle de Berlin’de Friedrichshain'deki ünlü küçük bir park olan Boxhagener Platz çevresinde sosyal medya uygulamaları üzerine yaptığım etnografik araştırma özelinde verilerimi toplamaya başladım. Özellikle insanların sosyal medya kullanımı yoluyla bu yerle nasıl bağlantı kurdukları ve bu kullanım yoluyla yerin nasıl resmedildiği - insanların hangi anlatıları yeniden ürettikleri, hatta belki de yarattıkları ve insanların bu medya kullanımını yerle ilişkili olarak nasıl yorumladıklarıyla ilgilendim. Başka bir deyişle: İnsanların medya kullanımı yoluyla mekânı nasıl "inşa ettikleri" ile ve "medya ve turizm pratiklerinin" bununla nasıl bir ilişki içinde olduğuyla ilgilendim.
Araştırma alanım olan Boxhagener Platz'daki yürüyüş yolu
Farklı veri türleri
Yaygın kullanılan bir sosyal medya platformu olan Instagram'ın aynı zamanda çok güçlü bir görsel odağa sahip olması nedeniyle, dikkatimi doğrudan Boxhagener Platz'a atıfta bulunan coğrafi etiketlerin kullanıldığı Instagram paylaşımlarına yönelttim. Bu doğrudan mekanla ilgili paylaşımları bulmanın iyi bir yoluydu. Ancak bu medya pratiklerinin çevrimdışı olarak nasıl işlediğini de gözlemlemek istiyordum, bu yüzden yaklaşımımı genişletmeye ve sahada klasik katılımcı gözlemi yapmaya, mekânsal düzeni anlamak için kendi fotoğraflarımı çekmeye ve çevrimiçi görüşmeler yapmaya karar verdim. Böylece oldukça geniş bir yelpazede farklı veri türleri elde ettim:
• Instagram gönderileri (PDF dosyaları)
• Katılımcı gözlemde toplanan saha notları (metin dosyaları)
• Fotoğraflar (görsel dosyalar)
• Röportajlar (metin dosyaları)
Bunun sahaya çıktığınız ilk gün belirlenmiş olması gerekmez - aslında projeniz ilerledikçe yeni bir araştırma yöntemi ve yeni veri türleriyle karşılaşmanız oldukça olasıdır. Araştırmanıza hizmet edebilecek ve sizin de projenize dahil etmek isteyeceğiniz bir araştırma yöntemi varsa eğer, çekinmeyin! Elinizde ne tür veriler olursa olsun, MAXQDA bunların üstesinden gelecektir: resimler, videolar, ses dosyaları, dosyalanmış notlar, anketler ve hatta MAXQDA'daki özel içe aktarma yolları aracılığıyla toplanabilen tweetler ve YouTube yorumları.
En çok ilgimi çeken Instagram gönderilerini inceledim, ekran görüntülerini aldım, bu ekran görüntülerini word belgelerine yapıştırdım. Ardından açıklama ve yorumları da kopyalayıp bu belgeye yapıştırdım. Bu şekilde MAXQDA'nın metin için sunduğu farklı analiz fonksiyonlarını kullanarak içeriğimi analiz edebildim. Belgeyi bu şekilde bir araya getirdikten sonra, ortaya çıkan belgeyi PDF dosyası olarak dışa aktardım ve bir sonraki adımda MAXQDA'ya aktardım.
Belgeleri İçe Aktarma ve Belge Grupları Oluşturma
Verilerinizi topladığınız aşamada bunları MAXQDA'e aktarmaya başlayabilirsiniz. Bunu, farklı veri türleri için özel içe aktarma yollarını kullanarak yapabilirsiniz. Bu içe aktarma yollarına ana şerit menüsündeki "İçe Aktar" şeridi üzerinden erişilebilir: .docx veya .rtf belgeleri gibi metin belgeleri, PDF dosyaları, ses dosyaları, videolar, resimler ve diğer birçok veri türü için içe aktarma yolları bulabilirsiniz. Ayrıca verilerinizi "Belge Sistemi" penceresine sürükleyip bırakabilirsiniz. Ardından MAXQDA bu belgeleri otomatik olarak içe aktaracaktır.
İçe Aktar sekmesinde farklı veri türleri için belirlenmiş içe aktarma yolları
Belge Sistemi penceresinde, en üstteki "Belgeler"e sağ tuşla tıklayarak ya da aynı penecerede bulunan Belge Grubu Oluştur düğmesine tıklayarak belgelerinizi gruplandırabileceğiniz klasörler oluşturabilirsiniz. Programda bu klasörlerin adı Belge Grubu olarak yer geçmektedir. Sonrasında belgelerinizi bu gruplara sürükle-bırak yöntemi ile taşıyabilirsiniz. MAXQDA ile lisans tezimi yazarken, saha notları, sohbet görüşmeleri ve Instagram gönderileri gibi farklı veri türleri için Belge Grupları oluşturdum. Ayrıca "Notlar" adında bir Belge Grubu oluşturdum ve yol boyunca notlar alabileceğim, bunları araştırma verilerime yakın tutabileceğim boş bir metin belgesi oluşturdum.
MAXQDA projemdeki farklı Belge Grupları
Başka bir ipucu: Verileriniz bilgisayarınızda belirli bir klasördeyse, klasörü doğrudan Belge Sistemine sürükleyip bırakabilirsiniz. Böylece tüm veriler içe aktarılacaktır. Eğer dosyalar farklı klasörlerde saklanıyorsa, bu klasörlerin isimleri otomatik olarak belge gruplarını oluşturmak için kullanılacaktır.
2. Adım: Verileri Keşfetmek
Tüm verilerinizi MAXQDA'e aktardıktan sonra, topladığınız verileri keşfetmeye başlamanın zamanı gelmiş demektir. Belge Sisteminde tek bir belge adına çift tıkladığınızda Belge Tarayıcısı seçilen belgeyi görüntülemeniz için açacaktır. Metin belgeleri, resimler, web siteleri, Excel tabloları, Twitter ve YouTube'dan alınan veriler doğrudan belge tarayıcısında görüntülenirken, belge tarayıcısının sağ üst köşesindeki simge aracılığıyla etkinleştirilebilen Multimedya Tarayıcısı, video ve ses dosyaları gibi medya dosyalarına erişmenizi sağlar; bu medya dosyalarından, tıpkı metin belgelerinde olduğu gibi doğrudan belge tarayıcısında görüntülenecek transkriptler de oluşturabilirsiniz.
Teziniz İçin İlk kodları Oluşturun
Belgelerinizi gözden geçirebilir, tekrar eden konuları ve temaları, ilginizi çeken şeyleri arayabilirsiniz. Bu tekrar eden temalar ya da konular için MAXQDA'da analitik kategoriler oluşturabilirsiniz. Bunlara "Kodlar" denir ve daha sonra verilerinizi filtrelemenize ve kodladığınız her bir segmenti bulmanıza olanak sağlar. Bir kod oluşturmak için basitçe belgenizin bir bölümünü vurgulayın (farenin sol tuşu ile bölümü seçin), üzerine sağ tuşla tıklayın ve içerik menüsünden Yeni Kod İle seçeneğini seçin.
Daha önce de belirttiğim gibi, lisans tezimi MAXQDA ile yazarken Instagram gönderilerinde gözlemleyebildiğim medya pratikleriyle çok ilgiliydim. Bu nedenle projemin ilerleyen aşamalarında bunlara odaklanmak amacıyla, çok geniş ve açıklayıcı kodlar oluşturdum. Parkta çimenlerin üzerinde bira içen kişileri gösteren paylaşımlar için "Bira içmek" gibi kodlar oluşturdum. MAXQDA'da kodlanmış segmentleri almak çok basittir: tek yapmanız gereken belge adının hemen yanındaki küçük gri noktaya tıklayarak aramak istediğiniz belgeleri etkinleştirmek ve ardından kod sembolünün yanındaki gri noktaya tıklayarak kodu/kodları etkinleştirmektir. Daha sonra Geri Çağrılan Bölümker penceresi, etkinleştirilen kodların atandığı tüm bölümleri görüntüleyecektir.
Kodlarınızı Geliştirin
Araştırmanızda ilerlerken bu kategorilerin daha da geliştirilebileceğinden bahsetmiştim. Dolayısıyla, bazı kodları ve belgeleri etkinleştirdiyseniz, Geri Çağrılan Bölümler penceresinde görüntülenen tüm kodlanmış segmentleri gözden geçirebilir ve segmentin solundaki kodlama şeridine tıklayarak, Belge Tarayıcısı'nda kodlu bölümü görebilir öncesini ve sonrasını içeren bağlamını görebilirsiniz. Daha sonra bu segmente bağlam içinde bir kez daha bakabilir ve belki de kodunu değiştirmek isteyebilirsiniz. "Bira içmek" kodu örneğimize geri dönersek, bu kodla kodlanmış tüm segmentleri gözden geçirdim ve özelliklerine baktım: insanlar o yerde nasıl bira içiyor, fotoğraflarda poz veriyorlar mı ve eğer öyleyse, nasıl? Buradan yola çıkarak, ilk kodun özelliklerini belirtmek üzere yeni kodlar oluşturdum. Bu kodlar, ana koda (bu örnekte "Bira içmek") sürüklenip bırakılarak alt kod olarak tanımlanabilir veya ana koda sağ tıklayıp "Yeni kod" seçilerek alt kod olarak oluşturulabilir.
Kod Sistemindeki “Bira içenler” ana kodu ve alt kodları.
Verilerinizi gözden geçirme, yeni kodlar oluşturma ve bunları daha da geliştirme süreci genellikle döngüsel bir süreçtir; araştırmanıza devam ettikçe ve yeni veriler topladıkça, örneğin görüşmeler yaptıkça, gönderiler veya web siteleri gibi çevrimiçi materyaller topladıkça Kod Sisteminiz büyük olasılıkla farklı aşamalarda büyüyecektir. Çünkü çoğu projede araştırma verileri tek bir seferde aktarılmaz, özellikle de zaman içinde büyüyen ve gelişen etnografik projeler söz konusuysa.
3. Adım: Teziniz İçin Araştırma Soruları Geliştirin
Araştırma sorusu geliştirmek yaratıcı bir süreçtir ve sizi araştırma sorunuza götürecek kesin bir reçete yoktur, ancak tezinizi MAXQDA ile yazıyorsanız, kesin ve işlevsel araştırma sorularına ulaşmak için izleyebileceğiniz birkaç yol vardır. Araştırma sorularınızı geliştirmek için iyi bir başlangıç noktası elbette projeniz boyunca oluşturduğunuz kodlardır. Kod Sisteminde her bir kodun sağındaki sayılar, projenizde belirli bir kodun ne sıklıkta kullanıldığını gösterir ve böylece size hangi konuların en yaygın olduğunu gösterebilir. Elbette sadece bu sayılarla yetinemezsiniz, aynı zamanda araştırma projenizde daha fazla araştırmak isteyebileceğiniz önemli konulara da işaret edebilirler.
Daha önce literatürü, yani bilimsel makaleleri ve teorik ya da metodolojik metinleri MAXQDA'ya aktardığımdan ve tez metninin ana kavramları hakkında notlar yazdığımdan bahsetmiştim. Materyalimi ilk kez gözden geçirdikten ve ilk kodlarımı geliştirdikten sonra literatürüme daha fazla odaklandım. Bu metinlerde ortaya konan kavramlara dayandırdığım kodlar oluşturdum. Bu kodları, algıma göre, teorik kavramların verimle uyuştuğu yerlerde uyguladım. Bunları ilk kodlarımdan ayırmak için onlara belirli bir renk etiketi atadım. Daha sonra ilk kodlarımdan en yaygın olanları ve teoriden esinlenen kodları bir araya getirmeye çalıştım.
Bunun için bir Serbest Memo kullandım. Genel olarak, Memo’lar kendi notlarınızı ve açıklamalarınızı oluşturmanın ve bunları örneğin metin pasajlarına, metinlere, belge gruplarına, görüntülere, ses/video kliplerine ve kodlara iliştirmenin bir yoludur, tıpkı post it notları gibi (Memo sembolü bu nedenle sarı bir post it kağıdını andırır). Diğer Memo'ların aksine Serbest Memo belirli bir belgeye, belirli bir koda, kodlanmış bir bölüme veya verinizin bir parçasına eklenmez; benim gözümde bu, onu araştırma sorularımı saklamak için mükemmel bir yer haline getirdi.
Devamında bir Serbest Memo oluşturdum ve elimdeki veride bulduğum ilginç yönleri merkeze alan, okuduğum teoriyle de örtüşen üç ana araştırma sorusu yazdım. Bu kodları memoya bağlayarak memo ile da ilişkilendirdim - tek yapmam gereken kodları memonun "bağlantılı kodlar" penceresine sürükleyip bırakmaktı. Başlangıçtaki veri temelli kodlarıma ve araştırma sorularıma ilham veren teori temelli kodlarıma bu şekilde kolayca erişebildim, çünkü bunları pencerenin sol köşesindeki kodları etkinleştir düğmesi aracılığıyla etkinleştirebiliyordum. Proje ilerledikçe, bazı araştırma sorularını yeniden düzenlemek gerekti. Bunu yaparken de memoyu açarak içeriğini güncelleme yolunu seçtim.
MAXQDA 2022'de Memo Sekmesi
Bu elbette araştırma sorularınızı geliştirmenin sadece bir yoludur ve çok kişiseldir. Daha önce de belirtildiği gibi, sizin için önemli olan ve projenizde size yardımcı olacak araştırma sorularına ulaşmanın tek bir reçetesi veya doğru yolu yoktur, ancak lisans veya yüksek lisans tezinizi MAXQDA ile yazıyorsanız, araştırma sorularını kendi kişisel yönteminizle geliştirme imkanınız her zaman vardır.
4. Adım: Verilerinizi Analiz Edin
Anahtar Kelimeleri Arayın ve Otomatik Kodlayın
MAXQDA, verinize daha iyi erişmeniz ve önemli bilgileri daha iyi tanımlamanız için yardımcı olabilecek çok çeşitli analitik işlevler sunar. Örneğin, Metin Arama ve Otomatik Kodlama işlevini kullanarak metin belgelerindeki önemli anahtar kelimeleri belirleyebilirsiniz. Anahtar kelimeyi eklemeniz yeterlidir. MAXQDA, verinizde anahtar kelimenin geçtiği tüm yerlerin bir listesini oluşturacaktır. Listenin sağ üst kısmında anahtar kelimenin materyalinizde toplamda ne sıklıkta bulunduğu gösterilir ve listeyi kaydırıp girişlerden birine tıkladığınızda MAXQDA otomatik olarak verinizde geçtiği yere atlar. Arama sonuçlarını otomatik kodla seçeneğine tıklayarak tüm bu oluşumlara yeni bir kod atayabilir, kodun sadece anahtar kelimeye mi, içinde geçtiği cümleye mi yoksa tüm paragrafa mı atanacağına karar verebilirsiniz. Bu kod, anahtar kelimeyi içeren tüm cümlelere veya paragraflara kolayca erişmenize yardımcı olabilir. Çünkü kodun kendisini ve belge listenizdeki belgeleri etkinleştirerek kodlanmış segmentleri "Geri Çağrılan Bölümler" penceresinde görüntüleyebilirsiniz.
Bağlantıları Görselleştirmek İçin Görsel Araçlar'ı Kullanın
Verilerinizi analiz etmenin bir başka yolu da MAXQDA'in görsel araçlarını kullanmaktır. Kodlara atadığınız renklerin analizde size yardımcı olabileceğinden daha önce bahsetmiştim. Araştırma projemde uygulamalara odaklanan farklı kodlara farklı renkler atadım: örneğin çimenlerde bira içmek yeşil bir etikete sahipken, parkın fotoğraflarını çekmek mavi bir etikete sahipti. Bu renk etiketleri, Belge Portresi ile saha notlarımı analiz ederken kullanışlı oldu.
Belge Portresi
Belge Portresi, MAXQDA ana şerit menüsündeki görsel araçlar sekmesi üzerinden açılabilir. Temel olarak yaptığı şey, belgedeki kodların dağılımını bu kodlara atanan renk etiketlerine göre görüntülemektir. Bunu belirli bir belgeye özel olarak oluşturmak için, belgeyi Belge Tarayıcısında açın ve Belge Portresi düğmesine tıklayın. Belge Portresi kodların belgenin neresinde kullanıldığını gösterir ve ayrıca farklı renkleri sıklığa göre sıralama seçeneğiniz de vardır. Böylece, farklı kodlara farklı renkler atadıysanız, hangi kodların en sık göründüğünü kolayca görebilirsiniz. Noktalardan birine tıklarsanız, temsil edilen ilgili bölüm Belge Tarayıcısında açılacaktır.
Saha Notları belgesindeki kodların dağılımını gösteren portre. Mavi noktalar “Fotoğraf çekmek” kodunun atandığı yerleri gösteriyor.
Kod Haritası
Hangi kodların sıklıkla bir arada kodlandığı, yani hangi temaların birbiriyle yakından ilişkili olduğunu görmek de ilginç olabilir. Kod Haritasını kullanarak bu ilişkileri sorgulayabilirsiniz. Kod Haritası, seçilen kodları bir elektronik tablo üzerinde noktalar halinde gösterecek ve bunları birlikte görülme sayısına göre yakınlık açısından ilişkilendirecektir. Bu size kodların birbiriyle ilişkisi hakkında iyi bir fikir verebilir. Eğer iki kod sıklıkla birlikte görünüyorsa, MAXQDA bunları haritada daha az sıklıkla birlikte görünen iki koda göre daha yakın yerleştirecektir. Elbette tezinizi MAXQDA ile yazmak için kullanabileceğiniz çok daha fazla analiz fonksiyonu vardır. Gelişmiş Kodlama Sorgusunu kullanarak kesişen, örtüşen ve birbirini takip eden kodları bulabilirsiniz. Eğer araştırmanız demografik veriler ya da istatistiksel bilgiler gibi nicel verileri de içeriyorsa değişkenlerle çalışmak ve karma yöntem araçları da size çok yardımcı olabilir.
5. Adım: Verilerinizi Analiz Edin
Projeniz ilerledikçe ve araştırma sorularınızı yanıtlamak için verilerinizi analiz ettikçe, analiz adımlarınız sayesinde giderek daha fazla içgörü elde edeceksiniz. Bunlar en iyi şekilde yeni QTT çalışma alanında toplanabilir. QTT aracının açılımı "Sorular - Temalar - Teoriler" olarak karşımıza çıkmaktadır. Konunuzu ve araştırma sorunuzu yazarak yeni bir çalışma sayfası oluşturduğunuzda, altında önemli kodları, kodlu bölümleri, özet tabloları, ilgili notları, görselleştirmeleri, haritaları toplayabileceğiniz ve bu öğelerin size söylediklerini bir içgörü, kısa bir özet halinde birleştirebileceğiniz farklı sekmeleriniz vardır. Bu içgörüler ayrıca "İçgörülerin entegrasyonu" sekmesi altında tek bir sayfada da görüntülenebilir. Bu şekilde bulgularınızı birleştirebilir ve sorduğunuz sorular için gerçekten neyin önemli olduğunu anlayabilirsiniz.
6. Adım: Sonuç
İçgörülerinizi topladığınızda ve araştırma sorularınıza cevaplar bulduğunuzda nihai sonuç üzerinde çalışmaya ve yazmaya başlayabilirsiniz. Ayrıca bu aşamada tezinizi nasıl yazacağınız konusunda MAXQDA'den ilham alabilirsiniz. Örneğin Kod Sistemine bakarak: Kendi projem için, oluşturduğum ana kodları almanın ve tezimin giriş bölümünde yayınladığım araştırma sorularını yanıtlamak için diğer bölümlerde temsil ettikleri konuları tartışmanın iyi bir fikir olduğunu düşündüm. Tabii ki burada farklı bir yol da tercih edebilirsiniz. Kodlarınıza sadık kalmanız veya analizinizin sonuçlarına göre tezinizde bölümler oluşturmanız size ve yazma tarzınıza bağlıdır.
Bulgularınızı Dışa Aktarın: Rapor Fonksiyonu
MAXQDA, araştırmanızın sonuçlarını dışa aktarmak için farklı seçeneklerle lisans veya yüksek lisans tezinizi yazmanızda sizi destekler. Örneğin, belgenizde oluşturulan tüm kodların kapsamlı bir listesi olan Kod Kitabını ve bunlara ait tüm notları dışa aktarabilirsiniz. Veri toplama, kodlama ve analiz etmek için farklı yöntemler kullanma süreci sonsuza kadar uzayabilir. MAXQDA'deki çalışmanızı ne zaman tamamlayıp yazmaya başlayacağınız çoğunlukla tek bir soruya bağlıdır: araştırma sorularınız yanıtlandı mı ve güçlü, sağlam yanıtlar formüle etmek için yeterli veri topladınız mı? Araştırma sorularınızı geliştirmek için sabit bir reçete olmadığı gibi, söz konusu soruları yanıtlamak için kaç tane kodlanmış bölüme ihtiyaç duyacağınıza dair belirli bir sayı da yoktur. Bu konuda danışmanınıza danışın ve ondan ipuçları alın - akademik çalışma stratejileri enstitüler, fakülteler ve alanlar arasında farklılık gösterir. Konunuz ne olursa olsun - nitel ve hatta nicel verilerle çalışıyorsanız MAXQDA, tezinizi nasıl yazacağınızı bulmanıza, verilerinizi daha iyi anlamanıza ve daha derin analitik içgörüler elde etmenize yardımcı olacaktır.
*Yazı, MAXQDA blog sayfasından çevrilmiştir.
Kaynakça